Gevelstenen

Het symbool van de schrijvende hand kwam men destijds ook tegen als gevelsteen en als uithangbord. De schrijvende hand werd gebruikt als het herkenningsteken van boekhandelaren en kaartmakers en later ook van schrijvers, die er hun beroep van maakten om op verzoek brieven, rekesten en gelegenheidsgedichten te schrijven.

Blijkens de website www.gevelstenen.net komen gevelstenen met de afbeelding van een schrijvende hand nu nog voor in Amsterdam, Benschop, Edam, Leeuwarden en Monnickendam. De gevelstenen in Benschop en Monnickendam zijn echter pas recentelijk aangebracht.

De gekroonde pen

Zowel in Amsterdam als in Edam is op de gevelsteen een gekroonde pen te zien. Jacob van Lennep en Jan ter Gouw beweren in hun boek “De uithangteekens, in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd” (uitgegeven door Gebroeders Kraay, Amsterdam 1868) dat dit er op zou duiden dat in het betreffende huis dan een “Maître de la Plume couronnée” zou hebben gewoond, een schoonschrijver die zich het recht heeft verworven om een gekroonde pen (une plume couronnée) te mogen voeren. In 1589 heeft er inderdaad in Rotterdam een wedstrijd plaatsgevonden, ook wel ‘den vermaerden Veder-strijdt of Wedtspel der pennen’ genoemd, waar verschillende schoonschrijvers wedijverden in de kalligrafeerkunst. Een dergelijk wapen bestond echter uit een kroon, waarin twee schrijfveren elkaar kruisen. Het kan zijn dat Petrus op het idee is gebracht om dit wapen te gaan voeren, doordat hij deze afbeelding is tegengekomen in zijn directe omgeving.

Edam

In de gevel van het huis aan de Korte Kerkstraat 2 op de hoek van de Prinsenstraat te Edam bevinden zich vier gevelstenen, waaronder een gevelsteen, waarop een hand is afgebeeld, die een gekroonde pen voert. De andere gevelstenen laten een vrouw met een boek, een vrouw met een jacobsstaf en drie mannen met een globe, passer en een hoekmeetinstrument zien. In dit huis woonde destijds Sijmon Willemsz Boonacker (1596-1641), die als tekenaar en landmeter in Edam en omgeving werkzaam was.

Amsterdam

De Amsterdamse kaartmaker Cornelis Anthonisz, die in 1538 de eerste complete en (relatief) nauwkeurige plattegrond van Amsterdam schilderde, maar vooral bekend is om zijn houtsnedes, heeft in 1544 zijn bekendste houtsnede, te weten de Vogelvluchtkaart van Amsterdam gemaakt. Volgens de legenda op deze kaart woonde hij “achter de Nieuwe kerk” in “de Schrijvende handt”. In het jaarboek van het genootschap Amstelodamum (jaargang 39, 1942 blz. 8-10) verklaart mr. W. F. H. Oldewelt aan de hand van notariële akten, het kohier op de heffing van de tiende penning van de huuropbrengsten der huizen, en andere akten, dat het huis waar de schilder en kaartmaker in 1544 woonde in 1910 is gesloopt en op dat moment bekend was als Spuistraat 119. De gevelsteen zou al in de loop van de daaraan voorafgaande eeuw zijn verwijderd. Mogelijk is deze gevelsteen op dat moment in de gevel van het huis aan de Egelantierstraat geplaatst.

De gevelsteen, die in het huis aan de Egelantierstraat 52 te Amsterdam is aangebracht, laat een uit een wolk verschijnende hand zien, die een gekroonde pen voert. In dit huis zou omstreeks 1630 ene Theunis Wient hebben gewoond, een onderwijzer die brieven schreef op bestelling. Meer recentelijk woonde in dit huis ook Rob Wout, die onder de naam Opland politieke cartoons maakte.

Arnemuiden

Blijkens de website www.arnehistorie.com was het huis “De schrijvende hand’ aan de Langstraat in Arnemuiden van 1716 tot 1726 eigendom van Pieter Wiltschut, de burgemeester/baljuw van Arnemuiden, broer van de admiraal Hermanus Wiltschut. Onduidelijk is of dit huis nog bestaat en of er in de gevel van dit huis ook een gevelsteen is/was aangebracht.

Leeuwarden

Op de gevelsteen van zandsteen in een voormalig woonhuis aan de Korfmakersstraat te Leeuwarden, dat nu onderdeel is van het Provinciehuis, is in neorenaissance stijl een schrijvende hand met een pennenveer en een inktpot waarin een pennenveer staat is afgebeeld. Deze steen zou in de jaren 1690 zijn aangebracht en is 18,5 bij 39 centimeter groot.